نتیجه برجام

مهدی محمدی، وطن امروز- اگرچه کار مجلس شورای اسلامی با برجام هنوز تمام نشده، ولی تا همین جای کار یک اتفاق بسیار مهم رخ داده است. در حالی که روشن بود نه رییس جمهور و نه تیم مذاکره کننده هیچ علاقه ای به بررسی برجام توسط مجلس ندارند و در این زمینه تا آنجا پیش رفتند که حتی از انجام تکلیف قانونی خود مبنی بر ارائه لایحه به مجلس هم خودداری کردند، لیکن مجلس صبورانه، منطقی و با سعه صدر دیدگاه های بسیار متنوع درباره برجام را استماع کرد و نهایتا گزارشی منتشر ساخت که در نوع خود یگانه است. مجلس به مسئولیت خود عمل کرد در حالی که ظاهرا این امر بخشی از برنامه توافق شده دو تیم نبود.

اگر فقط یک نکته درباره برجام مسلم باشد آن نکته این است که برجام یک متن به شدت اختلافی است که از ابعاد و زوایای گوناگون آن تفسیرهای بسیار متنوعی وجود دارد و این تفاسیر نیز اختلاف هایی غیر قابل رفع و گاه بنیادین با یکدیگر دارند. کمیسیون برجام مجلس با در پیش گرفتن یک استراتژی شجاعانه به داوری درباره این متن نشسته و درباره موارد مورد اختلاف در آن مورد به مورد قضاوت کرده است. این اتفاقی است که درباره موضوع و متنی چنین مهم تا کنون کمتر رخ داده و از این پس نیز احتمالا نمونه هایی شبیه به آن انگشت شمار خواهد بود.

یک بار خواندن متن گزارش کمیسیون درباره برجام کافی است که روشن کند قضاوت این کمیسیون درباره متن با آنچه دولت مایل به قبولاندن آن به افکار عمومی است تفاوت هایی مهم دارد.

در زمینه جنبه های حقوقی برجام، دولت اصرار دارد که بگوید حقوق ملت ایران خصوصا حق غنی سازی در این توافق استیفا شده اما گزارش کمیسیون به ما می گوید مجموعه ارزیابی ها این ادعا را تایید نمی کند و با این توافق حتی 15 سال بعد هم معلوم نیست برنامه غنی سازی ایران از سوی غربی ها بدون مشکل پذیرفته خواهد شد یا خیر.

از حیث فنی داوری روشن کمیسیون برجام این است که برجام بخش های کلیدی برنامه هسته ای ایران را با قابلیت بازگشت پذیری پذیری بسیار کند، تعطیل می کند.

 در حوزه نظامی و امنیتی، گزارش، برجام را به مثابه یک تهدید بسیار جدی در نظر می گیرد که حین اجرا باید از آن تهدیدزدایی شود. مشخصا در زمینه دسترسی به تاسیسات نظامی، بازرسی بر اساس فهرست NSG و حاکم شدن سند من درآوردی MTCR بر برنامه موشکی ایران، لحن گزارش کاملا صریح و به شدت انتقادی است.

و آخر از همه –و البته مهم تر از همه- این است که گزارش حفره های بسیار جدی را در بخش تحریم های برجام شناسایی کرده و بر آن نور تابانده است. همه آنچه در برجام داده ایم، همه تنازلاتی که پذیرفته شده و همه عقب نشینی ها، با این هدف بوده است که رژیم تحریم ها علیه ملت ایران برچیده شود. این، همه ماموریت دولت و قلب مذاکرات هسته ای از دید طرف ایرانی است. بخش مربوط به تحریم ها به تفصیل نگرانی های جدی را برشمرده که نشان می دهد هیچ اطمینانی وجود ندارد که ایران حتی پس از اجرای تمام و کمال برجام بتواند ادعا کند از تحریم ها «خلاص» شده است؛ بلکه برعکس، به یک معنا تا سال ها بعد در آینده همچنان شمشیر داموکلس تحریم بالای سر ملت ایران قرار خواهد داشت.

این قضاوت های شجاعانه دارای ارزش و اهمیت راهبردی است. مهم ترین نکته هم در این میان این است که این گزارش ثابت می کند نظام جمهوری اسلامی فقط به خاطر سبک شدن بار معیشتی که بر دوش مردم سنگینی می کند و با هدف جلوگیری از اضمحلال دولتی که همه هستی سیاسی خود را به توافق هسته ای گره زده، اجازه داده است چنین توافقی امضا شده و به اجرا گذاشته شود، والا اگر نبود این ملاحظات، هرگز تن به چنین توافقی نمی داد. این مهم ترین پیامی است که گزارش برجام به افکار عمومی ارسال می کند. گذشته از این، این گزارش بوضوح دلالت بر این دارد که محصول 2/5 سال نشست و برخاست با امریکا به هیچ وجه و برخلاف آنچه برخی ادعا می کنند یک سند افتخار آمیز تاریخی نیست بلکه یک متن حداقلی است که حین اجرا باید از شش جهت مراقب بود تا به کشور خسارت بیشتر وارد نکند. از همین جا می توان نتیجه گرفت تلاش ها برای سرایت دادن این مدل به سایر حوزه های منازعه استراتژیک ایران و غرب –که آقای رییس جمهور روزی دوبار وعده آن را می دهد- فاقد هرگونه منطق قابل دفاع است. داوری نمایندگان ملت در کمیسیون برجام به ما می گوید مذاکرات هسته ای و توافقی که از دل این مذاکرات بیرون آمده یک مدل نیست بلکه یک استثناست و ماموریت آینده کشور در حوزه امنیت ملی هم این است که دیگر اجازه خلق چنین استثنائاتی را ندهد.

با این حال هنوز یک گام پایانی باقی مانده است. متاسفانه طرحی که بلافاصله پس از قرائت گزارش کمیسیون در صحن مجلس قرائت شد نه تنها هیچ نسبتی با متن گزارش نداشت بلکه بیشتر شبیه یک بیانیه انشاوار بود که برجام را عملا به همان شکل که هست رها می کرد. وظیفه مجلس این نیست که صرفا یک اجازه صوری برای اجرای برجام یا پروتکل الحاقی به دولت بدهد چرا که در این صورت دیگر نیازی به تشکیل کمیسیون و داوری های موشکافانه درباره متن توافق نبود. وظیفه مجلس این است که در طرح خود تهدیدات کلیدی برجام را خنثی کند، زیاده روی های آن مشروط سازد و خلاها و کمبودهای آن بویژه در حوزه تحریم ها را بپوشاند. طرح فعلی مجلس به هیچ وجه از کفایت لازم برای چنین کارکردهای حیاتی برخوردار نیست. مجلس با همان شجاعتی که درباره متن برجام داوری کرده باید برای این گام آخر هم تدبیر کند. اکنون دیگر احتمالا بخش های بزرگی از مردم در ایران تردیدی ندارند که از یک سو متن برجام آنچنان تحفه ای نیست و از سوی دیگر نهایتا بنا نیست جلوی اجرای این متن گرفته شود و برجام بالاخره اجرایی خواهد شد. بنابراین نمایندگان مجلس نباید گرفتار گرفتار پروژه های عملیات روانی شوند که تلاش می کند آنها را از تلاش برای تصحیح متن بترساند. کاملا برعکس، ماهیت واقعی کاری که مجلس باید انجام بدهد این است که با تصحیح برخی اشتباهات فاحش رخ داده در مذاکرات، برجام را از گرفتار شدن به سرنوشت توافقاتی که در همان ماه های اول اجرا جوانمرگ می شوند نجات دهد.  دولت اگر واقعا خواهان دوام آوردن این توافق است باید از انجام اصلاحات ضروری در آن استقبال کند والا این توافق، با متن فعلی، حین اجرا به مشکلات عبور ناپذیری برخورد خواهد کرد که عمر آن را از آنچه دولت های اوباما و روحانی روی آن حساب کرده اند بسیار کمتر خواهد ساخت.

و نهایتا، ماموریت مجلس این است که کشور را به نحو مناسبی از فضای برجام خارج کرده و در فضای پسابرجام قرار بدهد. کاملا روشن است که دولت مایل نیست کشور از فضای برجام خارج شود چرا که تصور می کند با توسل به دو قطبی موافقان توافق- مخالفان توافق می تواند همه کاستی ها، ناکامی ها و کم کاری های دیگر خود را بپوشاند. یک طرح هوشمندانه کشور را به نحو مناسبی از فضای کشدار بحث درباره برجام خارج خواهد کرد و روی تهدیدزدایی از فضای پساتوافق متمرکز خواهد نمود. همین امر مسئولیت نمایندگان مجلس در یک هفته آینده را صدچندان می کند.